Op vandaag wil de maatschappij vooral uit liefde kinderen beschermen, ja, zelfs afschermen. Waar vroeger overlijden, afscheid en dood heel prominent aanwezig waren in de maatschappij, wordt dit nu vooral naar de privésfeer teruggebracht. Elke keuze heeft hierbij een voor en tegen. Kinderen gingen hiermee vroeger helemaal anders om. Het was meer vanzelfsprekend. Leven en dood lagen heel dicht bij elkaar. De grote verbondenheid met de natuur leerde kinderen anders omgaan met afscheid nemen.

Het brengen van slecht nieuws blijft slechts nieuws … of dit nu bij kinderen dan wel bij volwassenen gebeurt. Echter de manier waarop slecht nieuws gemeld wordt, zegt alles. Bij kinderen is die liefdevolle, warme aanwezigheid nog veel belangrijker dan bij volwassenen. Hoewel dit voor volwassenen even aangenaam is. We mogen niet vergeten dat hoe groter iemands aanwezigheid was tijdens het leven, hoe groter iemands afwezigheid wordt.

Kinderen hebben de neiging hun rouwproces uit te stellen. Zij voelen perfect aan – van welke leeftijd ze ook zijn – dat de volwassenen op dat moment iets meemaken dat groot (te groot?) is om te vatten. Van nature uit stopt een kind zijn of haar rouwproces om zo ouders en volwassenen de kans te geven zelf eerst te rouwen. Een kind sluit zich dan ook makkelijker af van die gevoelens. Wat het op dat moment niet aankan en niet kan bevatten, wordt uitgesteld. Een kind dat dus bij het horen van het overlijden van zijn papa of mama, zijn oma of opa, eventjes weent (meer uit sympathie soms met de omgeving dan uit intens verdriet op dat moment) en daarna overgaat tot de orde van de dag, namelijk het spelen met de blokjes of de poppen, is dus een heel normaal gegeven. Meer dan eens wordt vastgesteld dat het rouwproces van een kind soms één tot twee jaar wordt uitgesteld, net om de anderen uit het gezin de kans te geven hiermee om te gaan. Het is voor de omgeving dan soms bevreemdend dit vast te stellen. Men redeneert in eerste instantie: kijk hoe goed hij of zij er mee omgaat; er wordt gewoon verder gespeeld. Twee jaar later verandert het gedrag en denkt men niet meer terug aan het afscheid nemen van die geliefde van twee jaar geleden.

Rouw kunnen we niet oplossen. We kunnen alleen heel veel begrip tonen, steun geven en openstaan om er over te praten wanneer een kind daartoe in staat is. Spreken kan via woorden, maar evengoed via beelden, tekeningen, muziek … Angst, verdriet en pijn kunnen heel intens zijn. Kinderen rouwen evengoed als volwassenen, maar dan op kindermaat.

Daarom is er een warm pleidooi om kinderen van bij het prille begin te betrekken bij het afscheid nemen. Zij hoeven natuurlijk de afscheidsplechtigheid niet te regelen, maar hun betrokkenheid kan hierin eigenlijk groter. Ze moeten de kans krijgen om op hun eigen manier uitdrukking te geven aan die gevoelens van rouwen, van pijn, van verdriet, van gemis …

De taken zoals we bij volwassenen zien, blijven ook bij kinderen van tel. Er zijn uiteraard gradaties doorheen de leeftijdscategorieën.

- We moeten een kat een kat durven te noemen. Enkel zo zien ook kinderen het verlies onder ogen. We hoeven het niet te verdoezelen of mooier voor te stellen. Dat klinkt hard en rauw, maar beantwoordt aan een realiteit die er is. Het is vaak verrassend hoe kinderen die realiteit kunnen benoemen. Ze bevatten soms meer dan we zouden durven denken. Hierbij is het laatste momentje samen in de rouwkamer van belang. Leg hen als volwassene uit hoe jij je er bij voelt, wat ze mogen verwachten, hoe het zal verlopen, wie er zal zijn, hoe de overledene er bij ligt, wat er kan gezegd of gedaan worden … Het is dan nog aan hen om te kiezen of ze dit al dan niet willen, maar kinderen moeten hiertoe wel de kans krijgen. Zo zien ze met eigen ogen de realiteit. Het is voor iedereen – ook voor volwassenen – de eerste stap in het rouwproces.

- Verwerken van de pijn … hoe doe je dat? Er zijn geen wondermiddeltjes. Het is met vallen en opstaan: wenen, roepen, tieren, gelaten zijn, schreeuwen, met jezelf geen blijf weten (denk maar aan onze pubers), je slecht in je vel voelen, hopen dat dit ooit over gaat … Het is deze gevoelens toelaten en echt doorleven, ze nemen voor wat ze zijn om daarna beetje bij beetje rechtop te krabbelen.

- Stapjes zetten in je leven zonder de geliefde … ook een moeilijke klus. De eerste verjaardag zonder opa of oma, de eerste valpartij zonder mama die anders met een liefdevol zoentje de pijn kon verlichten, thuiskomen met je eerste echte lief die je niet meer aan je papa kan voorstellen, afstuderen zonder het applaus van je oudste broer of zus … al die stapjes ervaren zonder de aanwezigheid van iemand die er anders zo graag was bij geweest … het is ervaren dat dit moeilijk gaat, dat dit pijn doet … Het is voor een stuk ook doorleven dat deze stapjes gezet moeten worden, ook zonder de geliefde.

-  Het verlies van je geliefde verweven met je anders geworden leven … er is een leven voor en een leven na … het leven na is nooit meer hetzelfde als het leven voor. Doorheen dat nieuwe leven is het op zoek gaan om het verlies ergens te verweven. Het is ervaren dat de geliefde op een totaal andere manier aanwezig zal zijn in dat anders geworden leven.

Deze vier stappen zijn geen lineair proces. Ze lopen kriskras door elkaar: zeker de laatste drie en nog veel meer de laatste twee. Soms val je terug in een vorig stapje, want ze zijn onlosmakelijk met elkaar verweven. Kinderen gaan soms heel spontaan van de ene stap naar de andere … ze doen dit op een eigen manier, op een eigen tempo. Naarmate de leeftijd vordert zullen ze dit ook doen met een eigen uitdrukkingsvorm. Open, eerlijk, oprecht en liefdevol hen nabij zijn … openstaan voor hun vragen en hen vooral die hartverwarmende liefde tonen. Het zijn die kleine wonderen die hen vanuit dat diepe dal laten opstaan, niet om de geliefde overledene te vergeten, maar net deel te laten uitmaken van hun anders geworden leven. (DJM)